اعتیاد، یک بلای اجتماعی

اعتیاد به مواد مخدر امروزه بصورت یک بلای اجتماعی است. بطوریکه ضایعات مادی و معنوی آن کمتر از جنگهای بین المللی نیست. شروع اعتیاد در سطح جهان بصورتی است که هر روزه به آن افزوده می شود. اعتیاد بلایی است که در همه اقشار جامکعه اعم از تحصیلکرده ، ورزشکاران ، فقیر و ثروتمند نفوذ کرده است ولی قربانیان اصلی آن جوانان و افراد کم تجربه می باشند.

با توجه به اینکه طبق اعلام دفتر مبازه با جرم و جنایت و مقابله با عرضه مواد سازمان ملل UNODC شعار سال ۲۰۱۰ را تحت عنوان به سلامتی بیندیشید نه به مواد مخدر ، هدف اصلی برنامه ها را در این سال اطلاع رسانی عمومی ، به ویژه در خصوص عوارض اعتیاد بر جوانان و اثرات زیانبار این مواد بر سلامتی آنها قرار داده است. بر آن شدیم که به بهانه روز جهانی مبارزه با مواد مخدر به بررسی علل گرایش جوانان بسوی مصرف مواد مخدر و محرک بپردازیم .

● علل خانوادگی گرایش به اعتیاد

ارزش و اهمیت خانواده در حفظ سلامت روانی و اجتماعی بر هیچکس پوشیده نیست. خانواده سالم بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی و بالندگی اعضای خود فراهم می کند و در حفظ و ارتقاء سلامت جسمی و روانی تاثیر فراوان و غیرقابل انکاری دارد. خانواده ناسالم می تواند زمینه را برای ایجاد اختلال در ابعاد جسمی روانی و اجتماعی فراهم نموده و افراد را به سمت اعتیاد و بزهکاری سوق دهد. وجود عوامل زیر در خانواده می تواند زمینه را برای گرایش نوجوانان و جوانان به اعتیاد فراهم نماید.

۱) حضور فرد یا افراد معتاد در خانواده

۲) ایجاد جو نا امنی و نگرانی دائمی در خانواده (جر و بحث و نزاع دائمی و یا تهدید به طلاق)

۳) پرخاشگری کلامی و بدنی و اعمال خشونت (تحقیر، تمسخر، تهدید، توهین و آزارهای جسمی یا جنسی)

۴) عدم توجه به نیازهای روانی افراد خانواده به ویژه نوجوانان و عدم تحمل مخالفت از جانب آن ها

۵) عدم نظارت بر رفتارهای فرزندان و یا نظارت افراطی و توام با بدگمانی و تهمت زدن

بدیهی است هرگونه تلاش در جهت حذف عوامل و دستیابی به سلامت در روابط خانوادگی گاهی موثر در پیشگیری از اعتیاد محسوب می شود.

● علل اجتماعی گرایش به اعتیاد

علل اجتماعی تاثیر فراوانی در گرایش افراد به اعتیاد و یا دوری جستن از مواد روانگردان دادند. مهم ترین علل اجتماعی گرایش به اعتیاد عبارتند از

معاشرت با افراد معتاد:

*معاشرت با معتادان و زندگی در مناطق آلوده، موجب آشنایی افراد به ویژه نوجوانان و جوانان با مواد، چگونگی مصرف آن و لذت ناشی از آن می شود. بسیاری از افراد معتاد با ایجاد وسوسه در ذهن دیگران موجب گسترش اعتیاد می شوند. این پدیده به ویژه در بین نوجوانان و جوانان رواج بیشتری دارد. هنگامی که یک نوجوان سالم وارد یک گروه آلوده به اعتیاد می شود اعضای گروه با تشویق وی به مصرف مواد و تحقیر و تمسخر او در صورت عدم مصرف، زمینه را برای اعتیاد عضو جدید فراهم می کنند.

 *کمبود امکانات تفریحی و ورزشی

نوجوانان و جوانان به دلیل برخورداری از هیجان خواهی بالا و میل به تنوع و کسب تجارب تازه، بیش از سایر گروه های سنی به امکانات تفریحی و ورزشی و گذران اوقات فراغت نیاز دارند. کمبود امکانات مذکور می تواند زمینه را برای گرایش به مصرف مواد فراهم کند.

 *فقدان آموزش کافی و ضعف اطلاع رسانی

نهادهای آموزشی و رسانه های جمعی مسئولیت سنگینی در پیشگیری از گرایش به مصرف مواد از طریق افزایش آگاهی و مقابله با باورهای نادرست بر عهده دارند. عدم توجه به مسئولیت مذکور و فقدان آموزش های لازم یا نمایش دادن الگوهای نادرست رفتاری در گرایش به مواد تاثیر چشمگیری دارد.

● پیشگیری از اعتیاد

▪ پیشگیری از اعتیاد در دوران نوجوانی

دوران نوجوانی با مسائل و مشکلات متعددی همراه است که شناسایی دقیق آن ها گاهی موثر در پیشگیری از اعتیاد و بزهکاری محسوب می شود.

▪ بحران بلوغ

نوجوانی تقریباً همزمان با بلوغ جنسی است. بنابراین تغییرات جسمی و روانی ناشی از بلوغ جنسی را می توان یکی از مهم ترین عوامل تاثیر گذار بر تفکر و رفتارهای نوجوانان در نظر گرفت.

تغییرات مذکور به حدی ناگهانی و غیر منتظره اند که ممکن است موجب نگرانی و آشفتگی نوجوان شده و زمینه را برای بروز رفتارهای انحرافی، بزهکارانه و حتی اعتیاد فراهم نمایند.

به منظور ایجاد آرامش در نوجوانان و پیشگیری از بروز رفتارهای فوق الذکر لازم است که والدین قبل از رسیدن نوجوان به بلوغ جنسی، در ارتباط با پدیده بلوغ و تغییرات جسمی و روانی ناشی از آن با فرزندان خود گفتگو نموده و زمینه را برای پذیرش این مرحله و گذر از آن فراهم نمایند. همچنین نظارت والدین بر اعمال و رفتار نوجوان و بویژه شناخت دوستان و همکلاسی های وی لازم و ضروری است.

▪ بحران هویت

بحران هویت مهم ترین عامل نگرانی و آشفتگی نوجوان در دوران نوجوانی و اوایل جوانی است. نوجوان با تمام وجود می خواهد بداند که کیست و که خواهد شد چه طریقی را باید در زندگی در پیش گیرد، و توانمندی ها و استعدادهای او در چه زمینه هایی است. نوجوان در پی یافتن پاسخ این سئوالات با گروه های مختلفی همانندسازی می کند و به جستجو در عالم بیرون و درون خویش می پردازد.

در واقع هویت یابی و شناخت خود فرایندی مادام العمر است اما نقطه اوج این فرایند و بیشترین فشارها و بحران های ناشی از آن در دوران نوجوانی تجربه می شود.

پرهیز از ارائه هویت تحمیلی و اجباری از سوی والدین یا اطرافیان و استفاده از خدمات مشاوره ای توسط افراد کاردان و خبره می تواند در کاهش تاثیرات ناخوشایند ناشی از بحران هویت موثر باشد و نوجوان را به سوی شناخت توانمندی ها و ویژگی های خود و پایبندی به هویتی مستقل و قابل انعطاف سوق دهد.

● گرایش به استقلال از والدین و پیوستن به گروه همسالان

یکی از ویژگی های دوران نوجوانی، گرایش به استقلال از والدین در ابعاد گوناگون است. نوجوان در عرصه فکر و عمل به دنبال عقاید و شیوه های جدید و اجتناب از اطاعت محض و تقلید کودکانه از والدین است.

این گرایش به استقلال و عدم تقلید از والدین در زمینه های گوناگون با شدت و ضعف همراه است.

نتایج پژوهش های مختلف نشان دهنده این نکته است که نوجوانان در زمینه انتخاب رشته تحصیلی و انتخاب شغل تا حدود زیادی تحت تاثیر والدین قرار دارند اما در زمینه نوع پوشش، زبان محاوره ای، سرگرمی ها و انتخاب سبک موسیقی بیشتر از همسالان خود تبعیت می کنند.

از آنجایی که استقلال خواهی در دوران نوجوانی امری طبیعی و حتی لازم و ضروری است، بسیاری از اختلافات بین نوجوان و والدین را باید پدیده ای عادی تلقی نمود و در بسیاری موارد نیازی به مراجعه به متخصصین بهداشت روانی ( روانشناس و روانپزشک) وجود ندارد. اما اگر اختلافات مذکور منجر به رفتارهای پرخاشگرانه مکرر بویژه پرخاشگری بدنی و یا رفتارهای خود تخریبی (مانند مصرف مواد، فرار از منزل، ترک تحصیل و یا ارتکاب جرم) شود، مراجعه به متخصصین مذکور قویاً توصیه می گردد.

اگر والدین و مربیان و معلمان، نقطه نظرات خود را همراه با استدلال های منطقی با نوجوان در میان بگذارند و درباره انتظارات و خواسته های خود توضیحات قانع کننده ای ارائه کنند و در عین حال روابطی صمیمانه و حمایت کننده داشته باشند، نوجوانان نیز استقلال مورد نیاز خود را با سهولت بیشتر و مشکلات کمتری بدست خواهند آورد. هرگونه سخت گیری و یا سهل گیری بیش از حد، بی توجهی به نوجوانان و یا رفتارهای پرخاشگرانه می تواند نتایج مصیبت باری همچون گرایش به اعتیاد، رفتارهای غیر اخلاقی و بزهکاری به همراه داشته باشد.

به نظر می رسد که معاشرت با همسالان در دوران نوجوانی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. معاشرت با همسالان می تواند نتایج مثبتی به همراه داشته باشد که به برخی از آن ها اشاره می شود.

● پیشگیری از اعتیاد در دوران جوانی

جوانی دوره ای از زندگی است که از شروع دهه سوم زندگی تا پایان دهه چهارم ( ۲۰ تا ۴۰ سالگی) را در بر می گیرد. در این دوران رویدادهای مهمی همچون استقلال از والدین، اشتغال، ازدواج و پدر یا مادر شدن و تحکیم هویت شخصی به وقوع می پیوندد. هر یک از رویدادهای مذکور، فشار روانی قابل ملاحظه ای ایجاد می کنند و ممکن است زمینه را برای گرایش به مصرف مواد فراهم کنند.

الف) بیکاری، اشتغال و اعتیاد

پدیده بیکاری و نداشتن شغل و درآمد یکی از مهم ترین علل و عوامل ایجاد فشار روانی در دوران جوانی و بزرگسالی است. بیکاری موجب بروز احساس عدم کفایت و کارآیی در فرد می شود و مشکلات مالی و خانوادگی ناشی از آن، زمینه را برای ایجاد افسردگی، اضطراب و گرایش به مصرف مشروبات الکلی و مواد روانگردان فراهم می کند.

افزایش کیفی و کمی مهارت های حرفه ای و بهبود ارتباطات اجتماعی همراه با مثبت اندیشی و استفاده از تفکر خلاق شانس دستیابی به شغل و حرفه مناسب را افزایش داده و از بروز پدیده بیکاری تا حدود زیادی پیشگیری می کند. همچنین اتخاذ سیاست های مبتنی بر ایجاد اشتغال مولد و کارآفرینی توسط نهادهای دولتی و ملی در کاهش نرخ بیکاری تاثیر چشمگیری دارد.

کیفیت و کمیت اشتغال و ویژگی های محیط شغلی ممکن است در گرایش به مصرف مواد موثر باشد. به عنوان مثال پرداختن به مشاغلی که با فعالیت بدنی فراوان و خستگی شدید همراه هستند مانند نقاشی ساختمان، نجاری، تراشکاری و جوشکاری، کار در شیفت شب ممکن است زمینه را برای گرایش به مصرف مواد فراهم نماید. افراد شاغل در این حرفه ها در صورتیکه اطلاعات درست و کاملی در زمینه عوارض مصرف مواد نداشته باشند ممکن است با هدف رفع خستگی و کاهش فشارهای شغلی اقدام به مصرف مواد نمایند. بدیهی است که مصرف مواد در دراز مدت موجب افت عملکرد شغلی و کاهش علاقه و انگیزه برای انجام کار شده و حتی ممکن است موجب از دست دادن شغل و بیکاری شود.

همچنین کار کردن در محیطهای آلوده ( مانند مکان هایی که افراد معتاد در آن مشغول به کارند) و یا اشتغالی که امکان دسترسی به مواد را به راحتی فراهم کند (کار در داروخانه ها و بیمارستآن ها) اگر با آگاهی کافی و احتیاط های لازم همراه نباشد زمینه را برای گرایش به مصرف مواد فراهم می کند.

توجه به موارد زیر موجب کاهش خطر گرایش به مصرف مواد در محیط کار خواهد شد.

۱) رعایت تعادل بین کار، استراحت، تفریح و پرهیز از پرکاری.

۲) عدم معاشرت با افراد معتاد یا مشکوک به اعتیاد در محیط کار.

۳) افزایش سطح آگاهی در زمینه عوارض مصرف مواد در دراز مدت و تاثیر آن بر عملکرد شغلی.

● ازدواج و تشکیل خانواده

ازدواج یکی از مهم ترین فصول کتاب زندگی است. ازدواج می تواند رضایت آورترین و یا مایوس کننده ترین تجربه زندگی هر فرد باشد. این پدیده بر سلامت جسمی و روانی، نشاط و کارآیی فرد تاثیر چشمگیری بر جای می گذارد.

هرگونه عجله و شتابزدگی در ازدواج و فقدان تحقیق و مشورت کافی می تواند نتایج مصیبت باری به همراه داشته باشد. رعایت موارد زیر احتمال موفقیت در انتخاب همسر و رضایتمندی از زندگی زناشویی را افزایش می دهد.

۱) رعایت تناسب بین زوجین

رعایت تناسب در زمینه هایی چون آداب و رسوم و فرهنگ خانواده، میزان پایبندی به دستورات دینی و اخلاقی، تحصیلات، سن و سطح درآمد، احتمال موفقیت در ازدواج را افزایش می دهد. افرادی که در زمینه موارد یاد شده تناسب و شباهت بیشتری با یکدیگر دارند، در زندگی مشترک اختلافات کمتری خواهند داشت.

۲) دستیابی به استقلال مالی و عاطفی

ازدواج با فردی وابسته به دیگران، و کم اعتماد بنفس می تواند تجربه ای ناگوار و توام با ناکامی باشد. طرفین در هنگام ازدواج باید توان تصمیم گیری مستقل و اداره زندگی بدون کمک والدین را داشته باشند.

۳) واقع بینی در زمینه ماهیت ازدواج

انتظار اطاعت کامل، توقع تفاهم دائمی و عدم بروز اختلاف در زندگی زناشویی نمونه هایی از توقعات غیرواقع بینانه در ازدواج هستند. دستیابی به ازدواج موفق نتیجه مطالعه، تلاش و صبر و شکیبایی است و فعالیتی دائمی را طلب می کند. شناخت واقع بینانه افراد از یکدیگر و از پدیده ازدواج راه را برای دستیابی به موفقیت و رضایت خاطر هموار می کند.

۴) یادگیری مهارت های ابراز وجود، مهار هیجانات منفی و حل اختلاف

ابراز وجود یعنی توان بیان خواسته ها، افکار و هیجانات به طور مستقیم، صادقانه و مناسب. ابراز وجود مهارتی آموختنی است اما بسیاری از افراد به جای آن به پرخاشگری و یا رفتارهای منفعلانه روی می آورند. تقویت مهارت ابراز وجود در پیشگیری از اختلافات زناشویی و افزایش رضایتمندی از ازدواج نقش مهمی دارد. هیجانات منفی از قبیل خشم، اضطراب، یاس و غیره اگر به شیوه ای نامناسب ابراز گشته و آرامش محیط خانه را در معرض تهدید قرار دهند بایستی ریشه یابی و مهار شوند.     

                                                                            منبع:تبیان